Wikipedia merupakan ensiklopedia dalam talian yang dibangunkan secara kolaboratif oleh sukarelawan dari seluruh dunia. Sejak penubuhannya pada tahun 2001, Wikipedia telah menjadi sumber maklumat yang penting dalam pelbagai bidang. Namun, penggunaannya dalam konteks pendidikan sering menimbulkan perbincangan mengenai kebolehpercayaan dan keberkesanannya sebagai alat pembelajaran.
"Wikipedia flourished partly because it was a shrine to altruism." - Nicholson Baker
Wikipedia ialah ensiklopedia digital terbesar di dunia yang dibina berdasarkan prinsip kolaborasi terbuka. Dilancarkan secara rasmi pada 15 Januari 2001 oleh Jimmy Wales dan Larry Sanger, laman web ini membolehkan sesiapa sahaja menyumbang dan menyunting kandungan secara sukarela. Dalam tempoh lebih dua dekad, Wikipedia telah berkembang menjadi salah satu sumber maklumat utama di internet dengan lebih daripada 53 juta artikel dalam hampir 300 bahasa, termasuk Bahasa Melayu.
Di Malaysia, Wikipedia sering digunakan oleh pelajar, guru, pensyarah, dan masyarakat umum untuk mendapatkan maklumat pantas berkaitan pelbagai bidang ilmu – daripada sejarah dan sains, sehinggalah kepada budaya dan teknologi. Kepelbagaian kandungannya dan kemudahan akses secara percuma menjadikan Wikipedia sebagai salah satu sumber rujukan awal yang popular dalam kalangan warga pendidik dan pelajar. Namun begitu, sifatnya yang terbuka juga mengundang pelbagai perdebatan tentang ketepatan dan kebolehpercayaan maklumat yang disediakan.
Dalam era digital yang menuntut literasi maklumat dan kemahiran menilai sumber, Wikipedia boleh menjadi alat pengajaran yang bukan sahaja memperkenalkan pelajar kepada maklumat baharu, tetapi juga melatih mereka untuk berfikir secara kritis dan bertanggungjawab dalam mengendalikan maklumat.
Penggunaannya
Dalam konteks pendidikan di Malaysia, Wikipedia boleh dimanfaatkan dalam pelbagai peringkat pembelajaran:
- Pendidikan Awal Kanak-Kanak: Bagi peringkat ini, guru boleh menggunakan gambar dan maklumat ringkas daripada Wikipedia untuk memperkenalkan konsep asas kepada kanak-kanak. Sebagai contoh, artikel mengenai haiwan atau tumbuhan boleh digunakan untuk mengajar tentang alam sekitar.
- Sekolah Rendah: Pelajar boleh diperkenalkan kepada penggunaan Wikipedia untuk mencari maklumat asas mengenai topik pembelajaran. Guru boleh membimbing pelajar dalam menilai kebolehpercayaan maklumat dan memahami konsep sumber yang boleh dipercayai.
- Sekolah Menengah: Pelajar digalakkan untuk menggunakan Wikipedia sebagai titik permulaan dalam penyelidikan mereka. Mereka boleh diajar untuk memeriksa sumber rujukan yang disertakan dalam artikel dan memahami kepentingan rujukan silang dengan sumber lain.
- Pendidikan Tinggi: Di peringkat ini, pelajar boleh dilibatkan dalam projek penyuntingan Wikipedia sebagai sebahagian daripada tugasan kursus. Ini dapat meningkatkan kemahiran menulis, penyelidikan, dan pemikiran kritis mereka. Kajian menunjukkan bahawa penyuntingan Wikipedia sebagai tugasan akademik dapat meningkatkan motivasi dan pembelajaran pelajar.
- Pembelajaran Sepanjang Hayat: Individu yang terlibat dalam pembelajaran sepanjang hayat boleh menggunakan Wikipedia untuk mengakses maklumat terkini dalam pelbagai bidang. Mereka juga boleh menyumbang dengan menambahkan pengetahuan berdasarkan pengalaman dan kepakaran mereka.
Pertimbangan
Walaupun Wikipedia menyediakan akses mudah kepada pelbagai maklumat, terdapat beberapa pertimbangan yang perlu diambil kira oleh pendidik:
- Kebolehpercayaan Maklumat: Oleh kerana sesiapa sahaja boleh menyunting Wikipedia, kualiti dan ketepatan maklumat boleh berbeza-beza. Pendidik perlu mengajar pelajar untuk menilai sumber maklumat dengan kritis dan tidak bergantung sepenuhnya kepada satu sumber sahaja.
- Ketersediaan Internet: Di kawasan luar bandar di Malaysia, akses kepada internet mungkin terhad, menyukarkan penggunaan Wikipedia sebagai sumber utama. Pendidik perlu mempertimbangkan alternatif lain seperti bahan cetak atau sumber luar talian.
- Kandungan Sensitif: Beberapa topik di Wikipedia mungkin mengandungi kandungan yang tidak sesuai untuk pelajar tertentu. Pendidik perlu menyemak kandungan terlebih dahulu sebelum mengesyorkannya kepada pelajar.
Kajian Terdahulu
Berikut adalah beberapa kajian yang telah dilakukan mengenai penggunaan Wikipedia dalam konteks pendidikan:
"Wikipedia as an academic service-learning tool in science and engineering education": Kajian ini mendapati bahawa penyuntingan Wikipedia sebagai tugasan akademik dapat meningkatkan pembelajaran dan pembangunan pelajar, serta pemahaman mereka tentang kewarganegaraan digital.
"Teaching Students How to Use Wikipedia as a Tool for Research": Artikel ini membincangkan bagaimana Wikipedia telah berkembang dan kini boleh menjadi sumber yang berguna dan bereputasi untuk penyelidikan, dengan syarat pelajar diajar cara menggunakannya dengan betul.
"5 Reasons to Actually Encourage Students to Use Wikipedia": Artikel ini menekankan bahawa walaupun terdapat kelemahan, Wikipedia mempunyai nilai, terutamanya bagi mereka yang baru memulakan penyelidikan.
Kesimpulan
Wikipedia, dengan sifatnya yang terbuka dan kolaboratif, menawarkan peluang besar dalam bidang pendidikan. Ia dapat membantu pelajar mengembangkan kemahiran penyelidikan, pemikiran kritis, dan literasi digital. Namun, pendidik perlu membimbing pelajar dalam menilai kebolehpercayaan maklumat dan menggunakan Wikipedia sebagai salah satu daripada pelbagai sumber rujukan. Seperti yang dinyatakan oleh Albert Einstein, "Pendidikan bukanlah pembelajaran fakta, tetapi latihan minda untuk berfikir." Dengan pendekatan yang betul, Wikipedia boleh menjadi alat yang berharga dalam mencapai matlamat ini.
